25 Ocak 2020
Koronavirus nedir?
Koronaviruslar develer ve yarasalar başta olmak üzere birçok hayvan türünde yaygın olarak bulunmaktadır. Alfa, beta, gama ve delta olmak üzere dört koronavirus alt grubu bulunmaktadır. Nadiren, bazı koronaviruslar hayvanlardan insana sıçramakta ve insanda infeksiyon etkeni olabilmektedir. Bu klinik tablolar çok hafif olabileceği gibi insan hayatını tehdit eden solunum yolu hastalıklarına da neden olabilirler.
İnsan Koronavirusları nelerdir?
İnsan koronavirusları ilk kez 1960’larda tanımlanmıştır. Bugün insanda infeksiyon etkeni olduğu bilinen yedi koronavirus bulunmaktadır. Bunlardan 229E (Alfa koronavirus), NL63 (Alfa koronavirus), OC43 (Beta koronavirus) ve HKU1 (Beta koronavirus) insanda en sık infeksiyon etkeni olan koronaviruslar olup üst ve alt solunum yollarını etkilemektedirler. Diğer üç insan koronavirusuysa yakın geçmişte tanımlanmıştır:
- SARS-CoV: 2002 yılında Çin’de tanımlanmıştır. Ciddi akut solunum yolları sendromuna (SARS) neden olmaktadır. 2002 ve 2003 yıllarında dünya genelinde salgın yaparak ve 774 kişinin hayatını kaybetmesine neden olmuştur.
- MERS-CoV: 2012 yılında Suudi Arabistan’da ortaya çıkmış ve bugüne dek birçok ülkede görülmüştür. Orta Doğu solunum yolları sendromu virüsü (MERS) olarak isimlendirilmiştir.
- Son olarak; 2019 yılı aralık ayında Çin’in Hubei eyaletine bağlı Wuhan şehrinde insanlarda pnömoni salgını yapan yeni bir koronavirus (2019-nCoV) tanımlanmıştır.
Yeni Koronavirus (2019-nCoV) hakkında ne biliyoruz?
2019-nCoV ilk olarak Çin’in Wuhan şehrinde ciddi alt solunum yolu infeksiyonu yapan bir etken olarak ortaya çıkmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda etkenin bilinen viruslardan farklı olduğu sonucuna varılmıştır. Virusun genom yapısının Çin sağlık otoritelerince hızlı bir biçimde tanımlanmış olması vakaların tespitine olanak sağlamıştır. İlk vakaların Wuhan şehrinde bulunan büyük bir deniz ürünleri marketiyle bağlantılarının olması etkenin hayvandan insana yayıldığını düşündürmüştür. Halen net bir bilgi olmasa da kaynağın yarasalar ya da yarasalardan beslenen yılanlar olabileceği düşünülmektedir. Zaman içerisinde artan vaka sayısı, yeni vakaların deniz ürünleri marketiyle ilişkilerinin olmaması, sağlık çalışanlarında infeksiyon gelişmesi virusun insandan insana yayılabildiğini göstermektedir.
Salgın nasıl ilerledi?
Bugüne dek görülen vakaların çoğunluğu Çin’de olmakla birlikte Japonya, Hong Kong, Tayvan, Makau, Güney Kore, Tayland, ABD, Vietnam ve Singapur’da da Çin’e seyahat etmiş bireylerde hastalık tanımlanmıştır. Ayrıca hastalığın hastalardan sağlık çalışanlarına da geçtiği bildirilmiştir. 2019-nCoV nedeniyle hayatını kaybeden kişilerin sayısının 26 olduğu, çoğunluğunun ileri yaşta ve altta yatan hastalıkları olan bireyler olduğu açıklanmıştır (24 Ocak 2020).
2019-nCoV ile ilişkili klinik hastalık spektrumunu karakterize etmek şu an için sınırlı bilgi mevcuttur. Ancak Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) SARS-CoV ve MERS-CoV deneyimlerinden yola çıkarak infeksiyondan korunmak ve kontrol için çeşitli önerilerde bulunmuştur. En son öneriler erken tanıma ve kaynak kontrolünün sağlanması, tüm hastalar için aynı standart önlemlerin uygulanması, damlacık ve temas izolasyonunun mutlaka ve uygulanabilir durumlarda da solunum izolasyon önlemlerinin uygulanması, idari kontroller ve çevre ve mühendislik kontrolleri gibi önlemleri içerir.
Hangi hastalarda 2019-nCoV infeksiyonundan şüphelenilmeli?
Şüpheli n-CoV infeksiyonu olan hastaların erken tanınması kaynak kontrolünün sağlanması için çok önemlidir. Ateş ve akut solunum yolu hastalığı (öksürük, solunum sıkıntısı vb bulgular) ile başvuran hastalarda ayrıntılı bir seyahat öyküsü mutlaka sorgulanmalıdır. Semptomların başlamasından önce 14 gün içinde Çin’e seyahat öyküsü bulunan, 2019-nCoV açısından araştırılan bir hasta ya da laboratuar olarak kanıtlanmış 2019-nCoV hastası ile teması olan hastalar hemen diğer hastalardan ayrı bir alana alınmalı ve mutlaka hızlıca sağlık otoritelerine bildirimi yapılmalıdır (vaka tanımları için bknz: T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü 2019-nCoV Hastalığı Sağlık Çalışanları Rehberi).
Tanı için hangi örnekler, ne zaman ve nasıl toplanmalı?
Klinik örnekler hastalardan solunum patojenlerinin test edilmesi için semptom başlangıcından bağımsız olarak mümkün olan en kısa sürede toplanmalı, ancak biyogüvenlik nedeniyle, hücre kültürü ve benzeri viral izolasyon girişim işlemlerinde bulunulmamalı, ilgili ve yetkili kurumlara örnekler ivedilikle gönderilmelidir.
Test için üç örnek tipi, alt solunum (balgam, derin trakeal aspirat, bronkoalveoler lavaj), üst solunum (nazofarengeal ya da orofarengeal sürüntü, nazofarengeal yıkama/aspirat, nazal aspirat) ve serum örneklerinin toplanması önerilir. Nazofarengeal ve orofarengeal sürüntü örnekleri yalnızca plastik sentetik elyaf çubuklarla alınmalı, kalsiyum aljinat çubukları ya da tahta şaftlı çubuklar kullanılmamalıdır.
Serum örnekleri çocuk ve erişkinlerden 1-5 ml, infantlardan 1 ml tam kan örneği şeklinde toplanmalıdır. Tüpler en az 30 dakika dik olarak saklanmalı ve daha sonra 1000-1300 göreli santrifüj kuvvetinde (RCF) 10 dakika santrifüj edilmelidir.
Mümkünse ek örnek türleri (örn. dışkı, idrar) de toplanmalı ve yetkili birimler tarafından ek örnek kaynaklarının test edilip edilmeyeceğine karar verilinceye kadar saklanmalıdır.
Örnekler toplanırken uygun infeksiyon kontrolü sağlanmalıdır. Örnekler 2-8 oC’de saklanmalı, ilgili laboratuara buz paketi içinde gönderilmelidir. Örneklerin üzerine hasta bilgileri, örnek tipi, alınma tarihi ve saati mutlaka yazılmalıdır.
Şüpheli hastalar nasıl izole edilmeli?
Şüpheli hastalardan tespit edilir edilmez cerrahi maske takmaları istenmeli ve hastalar yeterli şeklide havalandırılan tek kişilik bir odada (doğal havalandırmalı genel koğuş odaları için 160 L/saniye/hasta) kapı kapalı olarak, mümkünse ve ideal olarak negatif basınçlı izolasyon odasında izlenmelidir. Tek kişilik oda olmayan durumlarda ve koşullar yetersiz olduğunda kohort uygulaması yapılmalıdır.
Hastayla teması olacak tüm bireyler, aile üyeleri, ziyaretçiler ve sağlık çalışanları da dahil standart önlemlere ek olarak mutlaka damlacık ve temas izolasyonu önlemlerine uymalı; cerrahi maske, temiz, steril olmayan tek kullanımlık, uzun kollu sıvıya dayanıklı önlük, eldiven, göz koruması (örn. gözlük veya yüz siperi) kullanmalıdır. Mümkün olan her durumda solunum izolasyon önlemlerine de uyulmalıdır.
Tek kullanımlık atılabilir veya hastaya özel ekipman (örneğin stetoskoplar, kan basınç manşetleri ve termometreler) kullanılmalı veya kohort uygulamasında hastalar arasında paylaşılması söz konusu olacaksa, ekipmanlar temiz olmalı ve her hasta kullanımı arasında dezenfekte edilmelidir (örneğin etil alkol %70 ile).
Her durumda el hijyenine mutlaka uyulmalıdır.
Hasta ve vücut sıvıları ile temas eden ya da etme ihtimali olan çevre yüzeylerinin düzenli şeklide su ve deterjanla iyice temizlenmesi ve hastanede yaygın olarak kullanılan dezenfektanların uygulanması (sodyum hipoklorit gibi) etkili ve yeterli bir prosedürdür. Çamaşırlar, yemek servis gereçleri ve tıbbi atıklar güvenli rutin prosedürlerle yönetilebilir.
Hasta transportu nasıl yapılmalı?
Tıbbi olarak gerekli olmadıkça hastaların odadan veya alandan dışarıya taşınmasından kaçınılmalıdır. Mümkünse hasta için belirlenmiş portatif X-ray cihazı ve/veya diğer önemli teşhis cihazlarını kullanılmalıdır. Eğer hastanın transportu gerekiyorsa, personele, diğer hastalara, ziyaretçilere ve hastaya cerrahi maske giydirilmeli, hastanın gideceği yere mutlaka önceden haber verilmelidir. Hasta taşıyan sağlık çalışanları daha önce belirtilen uygun koruyucu ekipmanları kullanmalı ve el hijyenine uymalıdır.
Ambulansla transport sırasında nelere dikkat edilmeli?
Ambulanslarla taşıma sırasında kişisel koruyucu ekipman hazır olarak bulundurulmalı, hastaya ilk müdahale eden sağlık kurumuna hasta teslim edilene kadar ve ambulans temizlenene kadar kişisel koruyucu ekipman kullanılmalıdır.
Hastanın sekresyonları veya vücut çıktılarının aerosolizasyonuna neden olabilecek girişim yapılacağında N95 maske ve yüz siperliği kullanılmasına dikkat edilmelidir.
Nakil sonrasında ambulanslar temizlenmeli ve dezenfeksiyonu sağlanmalıdır. Temizleme işlemi de kişisel koruyucu donanım giyilerek yapılmalıdır. Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetlerinde İnfeksiyon Hastalıklarından korunma rehberine uygun olarak ambulans temizliği sağlanmalıdır. Ambulans temizliği yapılmadan başka bir vakaya gidilmemelidir.
Şüpheli hastayla temas durumunda ne yapılmalı?
2019-nCoV infeksiyonu şüphesi olan bir hastayla temas halindeki sağlık çalışanlarının, aile üyelerinin ve ziyaretçilerin sayısı sınırlanmalı; Tüm personel ve ziyaretçiler de dahil olmak üzere hastanın odasına giren tüm kişilerin kaydı tutulmalıdır. Hasta asemptomatik olana kadar tüm bu önlemlere uyulmalıdır.
2019-nCoV infeksiyonu için doğrulaması yapılmış veya değerlendirmesi devam eden bir kişi ile yakın temas etmiş olanlar, son temaslarından sonraki 14 gün boyunca günde iki kez ateşlerini ölçmeli, öksürük, solunum sıkıntısı ile titreme, vücut ağrıları, boğaz ağrısı, baş ağrısı, ishal, mide bulantısı /kusma, ve burun akıntısı gibi diğer erken semptomların olup olmadığını takip etmelidir.
Ayrıntılı Bilgi İçin Kaynakça:
https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/haberler/ncov/2019-nCov_Hastal_Salk_alanlar_Rehberi.pdf “
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-nCoV/infection-control.html
https://www.cdc.gov/infectioncontrol/guidelines/isolation/index.html