Hacer BOYACIOĞLU/ANKARA

22 Mayıs 2014

SOMA faciasının ardından yeniden gündeme gelen taşeronluk Türkiye’de tüm hayati işlere yayılmış durumda. Kamuda taşeron çalışan sayısı 700 bini aşarken özel sektörde en fazla hak ihlali ve kazalar taşeron işlerde meydana geliyor.

SOMA’DAKİ maden faciasından sonra “kamudaki taşeronlaşma” bir kez daha gündeme geldi. Son yıllarda hızla artan taşeronlaşmada kamuda da özel sektörde de sınır tanımıyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik, kamudaki taşeron sayısının 700 bini aştığını açıkladı. İtfaiye hizmeti, öğretmenlik ve son olarak doktorluk; kamunun taşeronlara yaptırdığı işlerden sadece bazıları. Özel sektörde ise en fazla inşaatta taşerona . Öyle ki en fazla iş kazası da bu taşeron işlerde gerçekleşiyor.

HERŞEYİN TAŞERONU VAR

Taşeron işçilikte başı Sağlık Bakanlığı çekiyor. Sağlık Bakanlığı’nı ise Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı izliyor. Görüntüleme  hizmetleri başta olmak üzere son yıllarda birçok hizmeti taşerondan almaya başlayan Sağlık Bakanlığı, “kiralık doktor” ihalesine de çıkmaya başladı. Bu konuda geçtiğimiz yıl iki ihale ilanı yayınlandı. Bu ihalelerden biri Kütahya Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi bünyesinde 6 ay çalışacak “taşeron diş hekimleri” için oldu. Taşeron diş hekimleri için hazırlanan ihale şartnamesinde de taşeron hekimin yanlış veya eksik tedavisi durumunda hastaya ait tedavi ücretin taşeron firmaya ödenmeyeceği; bu tür tedavi yapılan hastaların sayısı aylık 10’u geçerse de; taşeron firmanın ilk hakedişinde 5 bin lira, ikinci seferde 10 bin lira kesileceği öngörüldü. Ancak gelen tepkiler üzerine bu ihale iptal edildi. Benzer bir ihale için Ağrı’da da Doğubayazıt Belediyesi Ayşenur Zarakolu Tıp Merkezi için çıkıldı. Kiralık doktor ve hemşire hizmeti satın alınması için yapılacak ihale de sonrasında iptal edildi.

KİRALIK ÖĞRETMENLER

Taşeron öğretmenlik uygulaması da son yıllarda yaygınlaşan kamu eğilimleri arasında. Zonguldak İl Özel İdaresi’nin geçtiğimiz yıl yaptığı öğretmen ihalesi de; bu kapsamdaki ihalelerden sadece biri. Geçtiğimiz yıl sonuçlanan ve yürürlüğe giren ihale kapsamında, “veri işletim ve öğremen hizmeti alımı” için ihaleye çıkıldı.  İhaleyi 29 bin 780 lira teklif veren firma kazandı. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nun da, öğretmen, psikolog, hemşire ve sosyolog hizmeti almak için düzenli olarak ihaleye çıktığı biliniyor.

İTFAİYE ERİ DE KİRALIK

2009 yılında kiralık itfaiye eri için çıkılan bir ihale de, bu konudaki ilk tartışmayı başlatan ihale oldu. Konya Büyükşehir Belediyesi’nin“itfaiye eri ve itfaiye şöförü” hizmetini 7 ay süreyle bir şirketten almak amacıyla açtığı ihale, Kamu İhale Kurulu gündemine geldi. Dönemin KİK üyesi Adem Kamalı  ise, alıma itiraz etti ve “Anayasaya aykırılık var” uyarısında bulundu. Kamalı’nın düştüğü muhalefet şerhinde, “Anayasa’nın 128. maddesinde ‘kamu hizmetlerinin gerektirdiği görevlerin memur ve diğer kamu görevlileri eliyle yürütülmesi’ öngörülüyor. Böyle bir kamu hizmeti taşeron eliyle yaptırılamaz, kamu görevlileri eliyle yapılması zorunludur” vurgusu yer aldı, ancak kurulda oy çokluğuyla ihalenin iptal edilmemesi benimsendi.

Ak Parti’DEN SÜRPRİZ DESTEK

CHP Kocaeli Milletvekili Haydar Akar, önceki gün Genel Kurul’da 30 Ocak 2013 tarihinde TBMM’ye sunduğu maden iş kolunda taşeronu yasaklayan yasa önerisinin ihtisas komisyonlarında görüşülmediği gerekçesiyle, doğrudan TBMM gündemine alınmasını talep etti. 301 madencinin ölümüne neden olan faciadan önce CHP Manisa Milletvekili Özgür Özel’in Soma ile ilgili Araştırma Komisyonu kurulmasını içeren önergesini reddeden AK Parti grubu, bu kez Akar’ın teklifini kabul etti. Yapılan oylamada tüm partilerin desteğiyle söz konusu yasa önerisi, TBMM Genel Kurulu’nun gündemine alındı. Söz konusu yasa önerisi “maden iş kolunda faaliyet gösteren işletmelerde alt işveren marifetiyle işçi çalıştırılmamasını” düzenliyor.

Bakanlık da taşeron arıyor

ÇALIŞMA Bakanlığı’nın internet sitesinde de zamanlaması “manidar” bir ilan yayınlanıyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’nün açtığı ihale kapsamında, 5 kişilik yönlendirme personeli hizmet alımı için taşeron firma aranıyor. İhale bilgilerine göre, ihale dün itibariyle gerçekleştirilmiş bulunuyor. Kazanan firma, 15 Mayıs-31 Aralık tarihleri arasında hizmet verecek.

Dayıbaşı’nın maaşı 10 bin lirayı buluyor

SOMA’daki madendeki taşeronların bonus sistemiyle işçileri yarıştırdığı ortaya çıktı. Ayrıca resmiyette olmasa da, taşeronlar ‘Mis’, ‘Nilüfer bey’, ‘Gema’, ‘Doğanay’, ‘Atmış’ ve ‘Şengül’ gibi adlarla birbirinden ayrılırken aldıkları ücretin ise 10 bin liraya yaklaştığı ileri sürüldü.
Madende, resmiyette olmasa da kendi taşeron gruplarını belirleyen kişiler ‘ekip başı’ veya ‘dayıbaşı’ olarak adlandırılıyor. Bu ekip başlarının sayıları 20 ila 25 arasında değişen madencilikte kalifiye olan elemanları için madenin yöneticileriyle görüştükleri, onlarla pazarlık yaparak ücrette anlaştıkları tespit edildi. Bu ekip başlarının gruplarının, ‘Mis’, ‘Nilüfer bey’, ‘Gema’, ‘Doğanay’, ‘Atmış’ ve ‘Şengül’ gibi adlarla simgelendikleri, bu isimlerle birbirlerinden ayrıldıkları saptandı. Çalışanların şirketten anlaşmaya göre 1000 ile 2 bin TL arasında ücret aldıkları, ekip başlarının aldığı ücretlerin ise 10 bin TL’ye yaklaştığı ileri sürüldü.

BONUS SİSTEMİYLE YARIŞTIRILMIŞLAR

Bunun yanı sıra işçilerin ocağa girdikten sonra bu kez de vardiya amirleri tarafından, bonus olarak adlandırılan ödüllerini ek ödemeleri alabilmek için de çalışmaya zorlandıkları ileri sürüldü. 08.00- 16.00 saatlerindeki vardiyanın ‘Gündüz’, 16.00- 24.00 saatlerindeki vardiyanın ‘Paşa’ ve gece 24.00- 08.00 saatleri arasındaki vardiyanın ise ‘Serseri vardiyası’ olarak adlandırıldığı madende, işçilerin adeta yarış atı gibi kullanıldıkları belirlendi. Vardiya amirlerinin, hem kendileri, hem de işçilerin bonus alması için çalıştırdıkları öğrenildi. Her vardiya arasında yarış olduğu bunun da günlük kömür üretemini arttırdığı çalışan işçilerce ifade edildi.

İŞ KAZASINDA AVRUPA LİDERİYİZ
Araştırmalara göre Türkiye’deki kazaların yüzde 90’ı taşeron işyerlerinde görülüyor. İş kazalarında da Türkiye başı çekiyor. Çalışan her 100 bin işçiden İngiltere’de 0.6’sı, Norveç, İsveç, Finlandiya ve İsviçre’de 1.5’i, Fransa ve Almanya’da 2’si, Belçika’da 2.5’i, Avusturya ve Yunanistan’da 4’ü, Bulgaristan ve Güney Kıbrıs’ta 5’i, Türkiye’de ise 17’si iş kazalarında yaşamını yitiriyor. Türkiye ölümlü iş kazalarında Avrupa’da birinci, dünyada ise ilk 3’te yer alıyor.

ÖZELDE DE TAŞERON SAYISI 572 BİNE ÇIKTI

Kamuda giderek artan taşeron işçi kullanımına özel sektörde de sıkça rastlanıyor. Son verilere göre özel sektördeki taşeron işçi sayısı 572 bine çıktı. Taşeron işçi istihdam eden şirket sayısı ise 34 bin olarak tahmin ediliyor. Şu anki yasal mevzuata göre özel sektör ancak işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde kullanabiliyor. Asıl işte ise “işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde” taşeron işçi çalıştırabiliyor. Özel sektörde en yaygın taşeron kullanımı inşaat sektöründe olurken; güvenlik, yemek, temizlik bu alanları takip ediyor. İnşaat sektöründe taşeron kullanımı 400 bine yaklaşmış durumda. Özel sektör ise, taşeron kullanımını sınırlandıran düzenlemenin kaldırılmasını talep ediyor.