21 Mayıs 2022
Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK), A’dan Z’ye maymun çiçeği hakkında merak edilenleri yanıtladı.
Maymun çiçeğinin büyük solunum salgısı damlacıklarıyla bulaşması ve belirtisiz hastalık yapmaması nedeniyle COVID-19 kadar yayılmasının beklenmiyor.
KLİMİK 15 soruda, maymun çiçeğini şöyle özetledi:
Yeni bir hastalık mı?
Maymun çiçeği hastalığı yeni bir hastalık değil. Maymunlarda 1958’de tespit edildikten sonra insanlarda ilk olgu 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde görülmüştü. Nijerya ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti başta olmak üzere, Orta ve Batı Afrika’daki tropikal yağmur ormanlarının bulunduğu 11 ülkede görülen bu hastalığın sıklığı tam olarak bilinmemekte. Afrika’da her yıl birkaç yüz olgu olduğu tahmin ediliyor. Hastalık zaman zaman Afrika kıtasından infekte hayvanlar veya insanlar aracılığıyla diğer kıtalara taşınmakta, buralarda az sayıda insanın etkilendiği ve bölgesel olgu kümelenmeleri izleniyor.
Neden şimdi bu kadar dikkat çekti?
Şimdiye kadar Afrika dışında görülen olguların tamamının Afrika’dan gelen insanlar veya getirilen kemirgenlerden kaynaklandığı biliniyor. Ancak Afrika dışında tespit edilen olgu sayısı son bir hafta içinde, bugüne kadar Afrika dışında görülen toplam olgu sayısını aşacak kadar arttığı için Dünya Sağlık Örgütü ve bilim camiasının dikkatini çekti.
20 Mayıs itibariyle Afrika dışındaki 13 ülkeden, 90’ı kesinleşmiş 56’sı şüpheli olmak üzere, 146 olgu bildirildi. Olguların büyük kısmı (130 olgu) İspanya, Portekiz, İngiltere ve Kanada’dadır. Bu olguların ortak bir kaynaktan kaynaklanıp kaynaklanmadığı bilinmiyor.
Virus insana maymunlardan mı bulaşıyor?
Adında ‘maymun’ geçmekle birlikte maymunlardan daha çok sincap, sıçan, fare gibi kemirgenlerde bulunan ve onlardan insana geçen bir hastalık. Maymun çiçeği hastalığı olarak isimlendirilmesinin nedeni, ilk olarak 1958’de araştırma laboratuvarındaki maymunlarda çiçek benzeri bir hastalık salgını ortaya çıkınca farkına varılmış olması.
Maymun çiçeği virusunun doğadaki rezervuarları ve doğal döngüsü tam olarak bilinmiyor. Virus, şimdiye kadar doğal ortamdaki hayvanlardan iki kez izole edildi: İlk olarak 1985 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nin Ekvator bölgesinde Afrika sincabından; İkincisi de 2012 yılında Fildişi Sahilleri’ndeki yağmur ormanlarında ‘mangabey’ isimli bir maymun türüne ait ölü bir yavru primattan. Doğal rezervuar bu nedenle belirsizliğini koruyor.
Virus insana nasıl bulaşmaktadır?
Virus insana, infekte hayvan, infekte insan veya virusla kirlenmiş cansız maddelerle (giysiler, havlu, çarşaf vb.) yakın temas sonucunda bulaşıyor. Virus sağlıklı kişilere, ciltteki gözle görülemeyecek çatlaklar/çizikler, mukozalar (ağız, burun, göz) veya solunum sistemi aracılığıyla giriyor.
İnfekte hayvandan insanlara (zoonotik) bulaşma ısırık, tırmalama, hayvanın kan ve vücut sıvılarıyla veya etiyle temas, lezyonlara direkt temas veya tüm bunlarla kirlenmiş cansız materyalden dolaylı yolla gerçekleşebiliyor. İnsandan insana bulaşmanın büyük solunum salgısı damlacıklarıyla olduğu düşünülüyor. Büyük damlacıklar uzak mesafelere gidemediğinden insandan insana bulaşma için yüz yüze, uzun süreli ve yakın temas gereklidir.
Bu da COVID-19’a benzer büyük salgınlar yapmasını engelleyebilecek bir özellik. Virus infekte insanın vücut sıvılarına, cilt lezyonlarına doğrudan temasla direkt olarak veya yine bunlarla kirlenmiş cansız maddelerle temasla dolaylı olarak cilt ve mukozalar yoluyla bulaşabilir. Cinsel yolla bulaşma kesin değil. Ancak yakın temas söz konusu olduğundan cinsel ilişki sırasında bulaşması mümkündür. Geçen hafta içinde görülen olguların bir kısmının bu yolla bulaştığı yönünde bildirimler var.
Çiçek hastalığı ve suçiçeği hastalığıyla benzer bir hastalık mıdır?
‘Çiçek’li hastalıklar virusların neden olduğu birbirine benzer hastalıklar. Dolayısıyla çiçek ve suçiçeğinde görülen cilt lezyonlarına benzer lezyonlar maymun çiçeğinde de görülüyor. Ancak hem lezyonların vücuttaki yerleşimleri hem görüntüleri hem de seyirleri farklı.
Ayrıca çiçek hastalığı aşı sayesinde yeryüzünden silindi. Maymun çiçeğinde lenf düğümlerinde şişme olması önemli bir başka farklılık. Yakın zamanda (son bir ay içinde) hastalığın görüldüğü Afrika ülkeleri ve İspanya, Portekiz gibi Avrupa ülkelerine gitmiş olan kişilerde hastalık belirtilerinin görülmesi maymun çiçeğini düşündürmeli.
Belirti ve bulguları nelerdir?
Maymun çiçeği hastalığı, ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları, lenf bezlerinde şişlik ve cilt lezyonlarına (döküntülere) neden olur. Yakınmalar, virusla temas ettikten sonra ortalama 6-13 gün sonra ortaya çıkar.
Hastalığı ilk beş gününde ateş, şiddetli baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, sırt ağrısı ve aşırı halsizlik görülüyor. Bu belirti ve bulguların çoğu birçok hastalıkta görülebilir ancak lenf bezi şişliğinin olması özellikle çiçek, su çiçeği ve kızamıktan ayırmada önemli.
Ciltteki döküntüler, ateş başladıktan sonra bir ila üç gün içinde ortaya çıkığ gövdeden çok yüzde, kollarda ve bacaklarda görülüyor. Avuç içi ve ayak tabaklarında, ağız içinde, genital bölgede ve gözlerde lezyon saptanabilir.
Lezyon sayısı değişken; az sayıda veya çok fazla sayıda olabilir. Lezyonlar, düz bir kızarıklık şeklinde başlayıp deriden kabarık hale gelir. Ardından içleri berrak sıvıyla dolarak ‘vezikül’ görünümü alırlar. Veziküllerin içindeki berrak sıvı sarımsı renkte bir sıvıya döner ve ‘püstüller’ (içi irin dolu kesecikler) oluşur. Püstüller, kabuk bağlar ve kabukların düşmesiyle lezyonlar ortadan kalkar.
Bu süreç, genellikle iki ila dört hafta sürer ve kendiliğinden iyileşir. Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde hastalık ağır seyredebilir. Hastalığa bakteriyel infeksiyonlar eklenebilir, zatürre, sepsis, ensefalit ve görme kaybı gelişebilir.
Belirtisiz infeksiyon olabilir mi?
Bu konu net olmamakla birlikte maymun çiçeğinin COVID-19 gibi belirtisiz hastalık yapmadığı düşünülmektedir.
İnfekte kişilerde belirtilerin ortaya çıkması bu kişilerin fark edilmesini ve izolasyona alınmasını sağlayacağından, maymun çiçeğinin toplumda COVID-19 veya belirtisizken bulaşan diğer İnfeksiyonlar kadar yayılması beklenmemektedir.
Hastalık öldürücü mü?
Maymun çiçeği genellikle iki ila dört hafta içerisinde kendiliğinden iyileşiyor. Ancak bağışıklığı baskılanmış kişilerde ve küçük çocuklarda ağır hastalık görülebiliyor. Genel olarak hastalanan kişilerin yüzde 3-6’sı, çoğunluğu küçük çocuklar olmak üzere ölüyor. Orta Afrika alt tipinde öldürücülük yüzde 11’e kadar çıkabilmekle birlikte güncel olgulara neden olan Batı Afrika alt tipinin öldürücülüğü daha düşüktür (yüzde 1).
Tedavisi ve aşısı var mı?
Maymun çiçeği hastalığı için yaygın kullanılan bir ilaç yok. Şimdiye kadar görülen olgular, sidofovir, brinsidofovir, tekovirimat (ST-246) isimli antiviral ilaçlar ve çiçek immünoglobulini uygulanarak kontrol altına alındı. Tekovirimat isimli ilaç, hayvan ve insan çalışmalarından sonra 2022’de Avrupa İlaç Ajansı (EMA-European Medicine Agency) ve ABD FDA tarafından onaylandı ancak dünyada yaygın olarak bulunmuyor.