13 Kasım 2023
Ülkemizde bazı merkezlerde yapılan çalışmalar ve klinik gözlemlere göre 2017’den beri uyuz vakalarında artış var. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları (KLİMİK) Derneği uyuz tedavisinin ana ilaçlarından biri olan ivermektin tabletinin SGK tarafından geri ödemeye alınması gerektiğini söyledi.
Dernek, sıklığı giderek artan uyuz hastalığıyla ilgili bilgi notu hazırladı. İşte dokuz soruda uyuz ve tedavisi:
1. Uyuz nedir?
Uyuz, Sarcoptes scabiei var. hominis adı verilen akarın deriye yerleşmesi ve çoğalmasıyla oluşan, kaşıntılı deri döküntüleriyle seyreden bir hastalık. Etken, derinin en üst tabakasına yuva yapar. Her ırktan ve sosyal sınıftan insanda görülebilir. Bakım evleri, kreşler, hapishaneler, aşırı kalabalık ve hijyen koşullarının yetersiz kaldığı topluluklar uyuz salgınlarının ortaya çıkabileceği yerler.
2. Hangi sıklıkta görülür?
Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre küresel olarak herhangi bir zamanda 200 milyondan fazla insanda, her yıl ise toplam 400 milyondan fazla insanda tanımlanıyor. Ülkemizde, bazı merkezlerden yapılan çalışmalarda özellikle 2017 yılından itibaren başvuran uyuz olgularında önemli artış görüldüğü ve farklı bölgelerde önceki yıllara göre 2-30 kat oranında artışlar olduğu bildiriliyor. Ülkemizde görülen tüm uyuz olgularının yıllar içindeki dağılımına ait bir veri ise yok.
3. Nasıl bulaşır?
Genellikle uyuz olan bir kişiyle doğrudan, uzun süreli deri teması yoluyla bulaşır. Ayrıca cinsel partnerlere ve ev halkına da kolaylıkla yayılır. Uyuz bazen dolaylı olarak infekte bir kişinin kullandığı giysi, havlu veya yatak takımı gibi eşyaların paylaşılmasıyla da yayılabilir. Bu tür dolaylı yayılım, kişide “kabuklu uyuz” varsa çok daha kolay gerçekleşebilir. Daha çok bağışıklığı baskılanmış, yaşlı ve engelli kişilerde görülebilen “kabuklu uyuz” veya “Norveç uyuzu” denilen tabloda, yoğun akar ve yumurtalarını içeren kalın kabuklu lezyonlar bulunur.
4. Belirtileri neler?
Uyuzun en önemli belirtisi şiddetli gece kaşıntısı. Kaşıntı el parmak araları, el bileğinin iç yüzü, bilekler, koltuk altları, dirsekler ve kasıklarda ön planda olmakla birlikte tüm vücutta görülebiliyor. Bazen bu döküntüleri kaşımak ciltte ikincil bakteriyel infeksiyonlara neden olabiliyor. Hastalığın en belirgin bulgusu parmak aralarında, akarın içinde yaşadığı, gri beyaz renkli, 1-10 mm uzunluğundaki tüneller. Eğer kişi daha önce hiç uyuz geçirmemişse belirtilerin ortaya çıkması 4-8 hafta sürebilir. Daha önce uyuz geçirmiş bir kişide belirtiler genellikle temastan çok daha kısa sürede (1-4 gün) ortaya çıkabilir. Uyuz bulaşmış bir kişi, henüz belirtileri olmasa bile hastalığı yayabilir.
5. Tanısı nasıl konur?
Uyuzun kesin tanısı için dermoskopi veya deri kazıntılarının mikroskobik incelemesinde akar, akar yumurtaları veya akar dışkısının (scybala) tanımlanması gerekmekle birlikte, bu testlerin yapılabilmesi her zaman mümkün olamıyor. Bu nedenle günlük pratikte tanı genellikle karakteristik görünüm ve dağılımdaki döküntülerin ve tünellerin (yuvaların) görülmesine dayanıyor. Kısa süre önce tanımlanmış mürekkep testi, uyuza neden olan akarın yaptığı tipik tünelleri göstermeye yardımcı olabiliyor. Basit ve ucuz bir test. Şüphelenilen lezyonun üzerine mürekkep sürülüp, birkaç dakika sonra alkolle silindiğinde mürekkeple dolan tünel görünür hale gelir. Bu testin negatif çıkmasının, uyuz olasılığını dışlamadığı bilinmeli, gereken durumlarda yukarıda belirtilen doğrulama testleri yapılmalı.
6. Nasıl tedavi edilir?
Uyuz tedavisinde Scabies akarını ve yumurtalarını öldüren skabisid krem veya losyonları veya ağızdan alınan ivermektinle yapılıyor. Bağışıklığı baskılanmamış kişilerde uyuz tedavisinde ilk seçenek, yüzde 90’ın üzerinde tedavi başarısı gösteren topik permetrin uygulaması. Yüzde 5 permetrin içeren kremler, bir hafta arayla iki kere uygulanır, gerekmesi halinde ek dozlar da verilebilir. Yetişkinler, 2 aylıktan büyük çocuklar, gebeler ve emzirenler permetrinle tedavi edilebilir. Permentrin yıkanmadan önce deride 8-14 saat kalmalı.
Topik ilaçları tolere edemeyen veya tedavi başarısızlığı olan hastalarda ağızdan ivermektin kullanılabilir. Bir hafta arayla iki doz oral ivermektin (200 µg/kg/doz) uygulanması oldukça etkili. İvermektinin 15 kg’ın altındaki çocuklarda ve hamile kadınlarda güvenliği gösterilmedi.
7. Bu ilaçların etkisiz olması halinde hangi tedaviye geçilir?
Permetrin veya ivermektinin kullanılamadığı veya etkisiz olduğu durumlarda alternatif ajanlar değerlendirilmelidir. Piyasada çeşitli ticari isimler altında bulunabilen yüzde 5-10 kükürt içeren kremler, yetişkinler ve 2 aylıktan daha büyük çocuklarda güvenli. Yüzde 1’lik lindan losyon, uyuz tedavisi için FDA onaylı olmasına rağmen, birinci basamak tedavi olarak önerilmiyor. Lindanın aşırı veya yanlış kullanımının veya kazara yutulmasının beyin ve sinir sistemi için toksik olabileceği bilinmeli. Yüzde 10’luk krotamiton losyonu ve kremi de yetişkinlerde uyuz tedavisinde kullanılabilen diğer preparatlar.
Özellikle bağışıklığı baskılanmış hastalarda görülen ve son derece bulaşıcı olması nedeniyle toplum için de önemli kaynak olabilen kabuklu uyuz hastalarında ise permetrinle yapılacak topik tedaviye ek olarak ağızdan ivermektin kullanılması da öneriliyor.
Ülkemizde hem permetrin krem, hem de ivermektin tablet piyasada bulunuyor. Yetişkinleri ve daha büyük çocukları topik ajanlarla tedavi ederken, boyundan ayak ve ayak parmaklarına ve tırnak altlarına kadar vücudun tüm bölgelerine uyuz kremi veya losyonu uygulanır. Bebeklerin ve küçük çocukların tedavisinde krem veya losyon aynı zamanda baş ve boyuna da uygulanmalı. İlaçlar, yıkanmadan önce üretici tarafından önerilen süre boyunca vücutta bırakılmalı. Tedaviden sonra temiz kıyafetler giyilmelidir.
Son 6 hafta içinde infekte kişiyle aynı evde yaşayanlar veya uzun süreli deri teması bulunanlar veya infekte kişinin cinsel temaslıları da tedavi edilmeli. Yineleyen infeksiyonları önlemek için, infekte kişiye ve tüm temaslılarına aynı anda tedavi uygulanmalı. Tedaviden sonra kaşıntının 2-4 haftadan daha uzun süre devam etmesi veya yeni tünel veya döküntülerin ortaya çıkması halinde yeniden tedavi gerekir.
8. Giysilerden, eşyalardan parazit nasıl temizlenebilir?
Uyuz akarları insan derisinde 1-2 ay yaşayabilseler de dış ortamda 2-3 günden fazla hayatta kalamazlar. Uyuzlu bir kişinin kullandığı yatak takımları, giysi ve havlu gibi eşyalar, sıcak suyla makinede yıkanarak ve sıcak programda kurutularak veya kuru temizleme yoluyla, yıkanamayan ya da kuru temizlenemeyen eşyalar ise en az 72 saat süreyle herhangi bir vücut temasından uzaklaştırılarak parazitten arındırılabilir.
9. Uyuzun yayılmasını önlemek için ne yapılabilir?
*Kaşıntılı döküntüsü olan kişilerin derisiyle temastan kaçınılmalı
*Uyuz olan kişi ile birlikte tüm ev halkı tedavi edilmeli
*Uyuz kişi ile teması olanların kıyafet ve yatak takımları sıcak su ile makinede yıkanmalı ve doğrudan güneş ışığında veya sıcak kurutma döngüsünde kurutulmalı veya kuru temizleme yapılmalı
*Özellikle kabuklu uyuzu olan hastaların mobilya, halı gibi ev eşyaları vakumlanarak süpürülüp temizlenmeli
*Yüksek riskli alanlarda izlem (sürveyans) yapılmalıdır. Ülkemizde son yıllarda artan olgu sayıları da dikkate alındığında izlem çalışmalarının daha önemli hale geldiği açık.